Ομάρ Καγιάμ

(Νισαμπούρ, Χορασάν; –1123;). Πέρσης αστρονόμος, μαθηματικός και ποιητής. Το 1073 του ανατέθηκε μαζί με άλλους αστρονόμους να μεταρρυθμίσει το ηλιακό περσικό ημερολόγιο. Ίσως να οφείλεται σε αυτόν η αρχή της συστηματικής μελέτης των κυβικών εξισώσεων για τη λύση των οποίων ο Ο. πρότεινε την προσφυγή ·στις κατάλληλες κωνικές τομές. Στον Ο. αποδίδονται πολλές εκατοντάδες ρουμπαγιάτ (τετράστιχων) πολλά από τα οποία όμως δεν είναι δικά του. Η δυσκολία να διαχωριστούν τα αυθεντικά από τα πλαστά εμποδίζει την κριτική να προσδιόρισα μια σαφή, χαρακτηριστική φυσιογνωμία του ποιητή, ο οποίος μοιάζει να ταλαντεύεται ανάμεσα σε μια σκεπτικιστική επικούρεια συμπεριφορά (και τέτοιος εμφανίζεται ο Ο. στην εκλογή από τετράστιχα μεταφρασμένα στα αγγλικά με λεπτότατη καλλιτεχνική αίσθηση από τον Έντουαρντ Φιτζέραλντ το 1859), και σε μια βαθιά μυστικιστική διάθεση (όπως παρουσιάζεται από τη σχεδόν σύγχρονη γαλλική μετάφραση του Ζαν-Μπατίστ Νικολά, ο οποίος προσπάθησε να δώσει μια ερμηνεία αλληγορικό-μυστικιστική σε εκφράσεις επιφανειακά ελεύθερες και άθρησκες). Χειρόγραφα όμως αρχαιότερα των ρουμπαγιάτ, που ανακαλύφθηκαν τις τελευταίες δεκαετίες, επιτρέπουν να δεχτούμε την προσωπικότητα ενός Ο. ουσιαστικά σκεπτικιστή και επικούρειου, που μπορεί να συσχετιστεί άλλωστε και με μια ηδονιστική παράδοση σε απαισιόδοξο φόντο, που αποτελεί στοιχείο σταθερό της νεοπερσικής λογοτεχνίας: δε θα έπρεπε όμως γι’ αυτόν το λόγο να αμφισβητηθούν οι ειλικρινείς στιγμές θρησκευτικής πίστης ή τραγικής απελπισίας που εναλλάσσονται με στιγμές σκεπτικιστικής ειρωνείας, λεπτού χιούμορ και χαρούμενης μέθης. Τα ποιήματα του Ο.Κ. γνώρισαν πολλές νεοελληνικές μεταφράσεις, αρκετές από τις οποίες είναι προσαρμοσμένες στη στιχουργική του πρωτότυπου. Tα ρουμπαγιάτ του Ομάρ Καγιάμ τα τραγουδούσαν στην Περσία, επί αιώνες, λαϊκοί καλλιτέχνες με τη συνοδεία τοπικών μουσικών οργάνων, από τα οποία ιδιαίτερα αξιοσημείωτο θεωρείται το σιτάρ, έγχορδο που εικονίζεται στο κέντρο της φωτογραφίας.